Η ευρωπαϊκή πλευρά της Αλβανίας φωτίζεται στην κεντρική πλατεία των Τιράνων. Ο «κύκλος» του Σκεντέρμπεη, έχει γύρω του επιβλητικά κτίρια που τη νύχτα κάνουν τα Βαλκάνια Δύση. Η πλατεία με το όνομα του εθνικού ήρωα καβάλα, περικυκλώνεται από την Εθνική Όπερα, τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο. Ο Γεώργιος Καστριώτης ή Σκεντέρμπεης μοιάζει με τον Κολοκοτρώνη. Στην τεχνοτροπία και στους μύθους.
Τα ελληνικά είναι οικεία γλώσσα και για τους Αλβανούς που δεν πέρασαν ποτέ στην Ελλάδα. Κάποιοι στο δρόμο σε παρατηρούν και στη γλώσσα σου σε χαιρετούν, άλλοι σε εξερευνούν και λίγοι σε αγριοκοιτάζουν. Ο Αρτάν δεν είναι ακόμα 30, είναι ανοιχτόχρωμος, λεπτοκαμωμένος με χέρια δουλεμένα. Δέκα χρόνια ήταν στην Ελλάδα, σπούδαζε στο Αμερικάνικο Κολέγιο. Δεν είναι η περίπτωση του παιδιού που ζορίστηκε πόσω μάλλον ταλαιπωρήθηκε. Μεγάλωσε στα νότια της χώρας, κοντά στα σύνορα κι έμαθε ελληνικά από τα βίντεο κλιπ των τραγουδιών και την τηλεόραση. Το κύμα των παράνομων μεταναστών του ’90, πέρναγε μπροστά απ’ το σπίτι του κι αυτός σαστισμένος – μικρό παιδί – πρόσφερε νερό για να τους δροσίσει.
«Εγώ είμαι Τσάμης, ξέρεις τίποτα για ‘μας;», με ρώτησε αιφνιδιαστικά σχεδόν, μετά τις πρώτες κουβέντες. Κι άρχισε να μου εξιστορεί σκηνές που χει ζήσει η οικογένειά του. H περίπτωση των Τσάμηδων αναδεικνύει τις αντιφάσεις μιας στρατευμένης ιστοριογραφίας. Δεν θυμάμαι να διδαχθήκαμε την ιστορία τους ούτε να ‘χουμε ποτέ ασχοληθεί με τις μετακινήσεις τους. Το θέμα μένει ακόμα κρυφό. «Υπάρχουν στην Ελλάδα αλλά δύσκολα δηλώνουν την ταυτότητά τους, οι περισσότεροι είναι εδώ».
Οι πληγές της ιστορίας που είναι ακόμα νωπές δεν μπορούν να απορροφηθούν εύκολα από τις κοινωνίες και μένουν στο ράφι ή στον διάλογο των ιστορικών. Πώς να μιλήσεις για την τύχη που είχε στην ΄Ηπειρο (την ελληνική) μια κλειστή δράκα μουσουλμάνων που την είχε ξεχάσει η ανταλλαγή πληθυσμών και βρέθηκε στον πόλεμο του ’40 στο πλευρό των εισβολέων. ΄Ηταν δοσίλογοι; Για την κυρίαρχη άποψη της εποχής εκείνης ναί. ΄Ετσι δικαιολογήθηκε και η οιονεί εθνοκάθαρση προς το τέλος του πολέμου. Σκληρές αλήθειες για να ειπωθούν ψύχραιμα όταν πρόκειται για την προηγούμενη μόλις σελίδα της ιστορίας μας. Γιατί και η συνεργασία με τους κατακτητές είναι δεδομένη και η βίαιη εκδίωξή τους. Τι κουβαλάνε μέσα τους οι νεώτεροι; Δικαιώνουν τη στάση των πατεράδων τους ή απλώς τη δικαιολογούν; Θέλουν αποκατάσταση της ιστορίας ή περιουσίες πίσω;
Το πώς χαράζονται τα σύνορα και δη των Βαλκανίων, το πώς πάνω από ένα μεγάλο τραπέζι με έναν χάρτη στρωμένο μπροστά ορίζονται οι εθνικές γραμμές και αποφασίζονται οι εκκαθαρίσεις, μετακινήσεις ή όποιες άλλες «μεταφορές» μου θύμιζε μικρή το κόψιμο της βασιλόπιτας.
Στην στρογγυλή πίτα χαράζει ο πατέρας με την κοφτερή μύτη του μαχαιριού τα κομμάτια και ο καθένας παίρνει αυτό που του ορίστηκε. Δίχως διαφωνία ή επιλογή, τρως αυτό που σου ‘δωσε το χέρι του «ισχυρού».
ένα άρθρο των πρωταγωνιστών
Λίνα Παπαδάκη
protagon.gr
